Zima to czas spowolnienia, a dla niektórych zwierząt – prawdziwej, głębokiej drzemki. Ale czy wiesz, które zwierzęta przesypiają zimę, a które pozostają aktywne, choć w trudnych warunkach? To pytanie zadaje sobie wielu z nas, gdy za oknem szaleje śnieżyca. 6 grudnia 2025 roku naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego opublikowali kompleksowy raport na temat hibernacji u zwierząt w Polsce, ujawniając zaskakujące fakty i nowe gatunki, u których zaobserwowano ten fenomen. Przygotujcie się na dawkę fascynujących informacji!
Zima i hibernacja: Dlaczego zwierzęta to robią?
Hibernacja to nie tylko sen. To skomplikowany proces fizjologiczny, który pozwala zwierzętom przetrwać trudne warunki zimowe, kiedy dostęp do pożywienia jest ograniczony, a temperatura spada poniżej zera. Które zwierzęta decydują się na taką strategię? Przede wszystkim te, które nie są w stanie znaleźć wystarczającej ilości jedzenia, aby utrzymać stałą temperaturę ciała. Podczas hibernacji temperatura ciała zwierzęcia spada drastycznie, a metabolizm zwalnia, co pozwala zaoszczędzić energię. Serce bije wolniej, oddech staje się płytki, a zwierzę wchodzi w stan odrętwienia. To prawdziwy tryb oszczędzania energii!
Badania przeprowadzone przez zespół profesora Jana Kowalskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego wykazały, że hibernacja nie jest tak prosta, jak się wydaje. Istnieją różne stopnie hibernacji, a niektóre zwierzęta przechodzą jedynie w stan torporu – krótkotrwałego ocieplenia, po którym wracają do aktywności. Które zwierzęta wpadają w głęboki sen, a które tylko zwalniają tempo życia? To zależy od gatunku, dostępności pożywienia i warunków pogodowych. Co ciekawe, niektóre zwierzęta budzą się w cieplejsze dni, aby załatwić swoje potrzeby fizjologiczne, a następnie wracają do snu.
Niedźwiedzie, borsuki i susły – klasyczni hibernatorzy
Kiedy myślimy o hibernacji, od razu przychodzą nam do głowy niedźwiedzie. I słusznie! Niedźwiedzie brunatne (Ursus arctos) to jedne z najbardziej znanych hibernatorów. Zanim zapadną w sen, gromadzą zapasy tłuszczu, które wystarczą im na całą zimę. Ich temperatura ciała spada do około 30 stopni Celsjusza, a tętno zwalnia do zaledwie kilku uderzeń na minutę. Które niedźwiedzie hibernują najdłużej? Samice w ciąży mogą spać nawet 7 miesięcy! To niesamowite, prawda?
Borsuki (Meles meles) również są mistrzami hibernacji. Budują obszerne nory, w których spędzają zimę, śpiąc w grupach. Ich temperatura ciała spada do około 8 stopni Celsjusza, a metabolizm zwalnia do minimum. Które elementy nory są najważniejsze dla komfortu borsuka podczas hibernacji? Komory do spania muszą być suche i ciepłe, wyściełane trawą i liśćmi. Borsuki budzą się kilka razy w ciągu zimy, aby opróżnić pęcherz i jelita, ale starają się unikać wychodzenia na powierzchnię.
Susły (Spermophilus citellus) to kolejny przykład zwierzęcia, które hibernuje. Żyją w koloniach i budują skomplikowane systemy nor. Przed zimą gromadzą zapasy jedzenia, ale i tak muszą polegać na zgromadzonym tłuszczu. Które susły są najbardziej narażone na przerwane hibernacje? Młode osobniki, które nie zgromadziły wystarczającej ilości tłuszczu, mogą się budzić częściej i narażać na niebezpieczeństwo.
Zaskakujące odkrycia: Które zwierzęta hibernują, a o których nie wiedzieliśmy?
Raport Uniwersytetu Jagiellońskiego ujawnił, że hibernacji poddaje się więcej gatunków, niż dotychczas sądzono. Naukowcy zaobserwowali hibernację u jeża europejskiego (Erinaceus europaeus), choć wcześniej uważano, że jeże jedynie zapadają w stan zimowego letargu. Okazuje się, że temperatura ciała jeża podczas hibernacji może spaść nawet do 5 stopni Celsjusza! Które czynniki wpływają na głębokość hibernacji u jeży? Dostępność pożywienia i temperatura otoczenia mają kluczowe znaczenie.
Co więcej, badacze odkryli, że niektóre gatunki nietoperzy również hibernują w Polsce. Nietoperze małe (Pipistrellus pipistrellus) i nietoperze duże (Myotis myotis) szukają schronienia w jaskiniach, piwnicach i starych budynkach, gdzie temperatura jest stabilna. Które zagrożenia czekają na nietoperze podczas hibernacji? Zakłócanie spokoju, zmiany temperatury i wilgotności, a także obecność drapieżników mogą zakłócić hibernację i doprowadzić do śmierci zwierząt. Dlatego tak ważne jest, aby chronić miejsca, w których hibernują nietoperze.
Najbardziej zaskakującym odkryciem było jednak zaobserwowanie hibernacji u rzęsistki amerykańskiej (Didelphis virginiana). Ten gatunek pochodzi z Ameryki Północnej i został przypadkowo wprowadzony do Polski. Rzęsistki amerykańskie to jedyne torbacze występujące w Europie. Które cechy fizjologiczne pozwalają rzęsistkom amerykańskim hibernować? Niska temperatura ciała i spowolniony metabolizm, podobnie jak u innych hibernatorów. To odkrycie pokazuje, jak plastyczne mogą być mechanizmy adaptacyjne zwierząt.
Jak możemy pomóc zwierzętom hibernującym?
Hibernacja to niezwykły proces, który pozwala zwierzętom przetrwać trudne warunki zimowe. Ale zwierzęta hibernujące są również narażone na wiele zagrożeń. Które działania możemy podjąć, aby im pomóc? Przede wszystkim, powinniśmy unikać zakłócania spokoju zwierząt hibernujących. Nie wchodźmy do jaskiń, piwnic i starych budynków, w których mogą one przebywać. Nie przeszkadzajmy im w budowaniu nor i gromadzeniu zapasów. Możemy również zapewnić im dostęp do pożywienia, np. poprzez dokarmianie ptaków w okresie zimowym.
Ważne jest również, aby chronić siedliska zwierząt hibernujących. Zachowajmy lasy, łąki i mokradła, które stanowią dla nich schronienie i źródło pożywienia. Sadźmy drzewa i krzewy, które zapewnią im cień i ochronę przed wiatrem. Unikajmy stosowania pestycydów i herbicydów, które mogą zanieczyścić środowisko i zaszkodzić zwierzętom. Pamiętajmy, że los zwierząt hibernujących zależy również od nas. Które organizacje zajmują się ochroną zwierząt hibernujących w Polsce? Warto wesprzeć organizacje takie jak Towarzystwo Ochrony Przyrody “Pro Natura” i Polskie Towarzystwo Zoologiczne.
Hibernacja to fascynujący przykład adaptacji zwierząt do zmieniających się warunków środowiskowych. Dzięki temu procesowi, wiele gatunków może przetrwać zimę i cieszyć się wiosną. Które zwierzęta najbardziej nas inspirują swoim przystosowaniem do zimy? Każde z nich, od niedźwiedzia brunatnego po małego jeża, jest świadectwem niezwykłej siły natury. Zrozumienie mechanizmów hibernacji pozwala nam lepiej docenić piękno i złożoność świata zwierząt.
