Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął kluczowe zmiany w prawie regulującym sektor górnictwa węgla kamiennego. Decyzja ta stanowi zwieńczenie długotrwałych negocjacji i prac analitycznych, które miały na celu przygotowanie ram prawnych dla kontrolowanej transformacji energetycznej regionu. Nowa ustawa jest instrumentem, który ma z jednej strony umożliwić spółkom górniczym bardziej elastyczne zarządzanie procesem wygaszania wydobycia, a z drugiej zapewnić pracownikom sektora szeroki pakiet osłon socjalnych. Jest to krok o fundamentalnym znaczeniu, który wpłynie na przyszłość tysięcy ludzi oraz całego krajobrazu gospodarczego Śląska.
Proces legislacyjny był uważnie obserwowany przez wszystkie strony zaangażowane w dialog społeczny. Ostatecznie za przyjęciem nowelizacji zagłosowało 241 posłów. Przeciw było zaledwie 6, natomiast aż 186 wstrzymało się od głosu. Taki rozkład głosów świadczy o złożoności materii i istnieniu różnych perspektyw na tempo oraz kształt transformacji. Teraz dokument trafi do Senatu, który będzie kolejnym etapem na drodze do jego wejścia w życie, zaplanowanego na 1 stycznia 2026 roku.
Główne założenia nowej regulacji
Fundamentem przyjętych przepisów są dwa filary. Pierwszy z nich daje przedsiębiorstwom górniczym prawo do samodzielnego prowadzenia procesów likwidacyjnych kopalń. Dotychczas zadania te spoczywały głównie na Spółce Restrukturyzacji Kopalń. Ta zmiana ma na celu usprawnienie i uelastycznienie całego procesu, co zdaniem projektodawców pozwoli na bardziej efektywne zarządzanie majątkiem i kosztami. Spółki, znając najlepiej specyfikę swoich zakładów, mają być w stanie przeprowadzić likwidację w sposób bardziej zoptymalizowany.
Drugim, równie istotnym filarem, jest rozbudowany system świadczeń osłonowych dla odchodzących pracowników. Nowa ustawa precyzyjnie określa warunki przyznawania urlopów górniczych oraz urlopów dla pracowników zakładów przeróbki mechanicznej węgla. Będą oni mogli liczyć na świadczenie w wysokości 80% dotychczasowego wynagrodzenia, bez obowiązku świadczenia pracy. Alternatywą jest jednorazowa odprawa pieniężna, której kwotę ustalono na 170 tysięcy złotych netto. Co ważne, ta kwota będzie zwolniona z podatku dochodowego, co znacząco podnosi jej realną wartość dla beneficjentów.
Kontekst polityczny i społeczny – dlaczego ta ustawa jest tak ważna?
Przyjęte przepisy nie powstały w próżni. Są one bezpośrednią implementacją postanowień umowy społecznej, zawartej w 2021 roku pomiędzy rządem a stroną społeczną, reprezentowaną przez związki zawodowe. Umowa ta nakreśliła harmonogram stopniowego wygaszania kopalń węgla kamiennego w Polsce do 2049 roku. Dlatego też obecna regulacja jest postrzegana jako narzędzie niezbędne do realizacji tych długofalowych założeń. Bez niej, cały plan transformacji mógłby pozostać jedynie na papierze.
Nowa ustawa stanowi odpowiedź na wyzwania związane z polityką klimatyczną Unii Europejskiej, w tym z Europejskim Zielonym Ładem. Transformacja energetyczna jest procesem nieuniknionym, a jej odkładanie w czasie generowałoby jedynie większe koszty w przyszłości. Celem rządu jest przeprowadzenie tych zmian w sposób ewolucyjny, a nie rewolucyjny, minimalizując jednocześnie negatywne skutki społeczne. Dlatego tak duży nacisk położono na pakiety osłonowe, które mają zapewnić pracownikom poczucie bezpieczeństwa w okresie przejściowym.
Analiza nowej ustawy górniczej i jej finansowy wymiar
Transformacja górnictwa to operacja o ogromnej skali finansowej. Zgodnie z Oceną Skutków Regulacji (OSR), dołączoną do projektu, szacowany koszt likwidacji kopalń węgla kamiennego w perspektywie najbliższych dziesięciu lat wyniesie około 11,275 miliarda złotych. Są to środki, które muszą zostać zabezpieczone w budżecie państwa.
Nowa ustawa przewiduje, że przedsiębiorstwa górnicze objęte systemem wsparcia będą mogły otrzymywać dotacje budżetowe oraz skarbowe papiery wartościowe na pokrycie kosztów likwidacji. Jest to mechanizm, który ma zapewnić płynność finansową całego procesu. Kluczowe jest zrozumienie, że koszty te nie są jedynie wydatkiem, ale inwestycją w przyszłość regionu. Brak kontrolowanej likwidacji mógłby doprowadzić do niekontrolowanych bankructw i pozostawienia po sobie problemów ekologicznych oraz społecznych na dekady.
Warto również przyjrzeć się skali programu osłonowego. Szacuje się, że w spółkach takich jak Polska Grupa Górnicza, Południowy Koncern Węglowy i Węglokoks Kraj z urlopu górniczego skorzysta około 3,5 tysiąca osób. W przypadku Jastrzębskiej Spółki Węglowej, która koncentruje się na węglu koksowym, liczba ta może wynieść około 3 tysięcy osób. Te liczby pokazują, jak wielu pracowników będzie bezpośrednio objętych nowymi rozwiązaniami.
Kluczowe terminy i plany operacyjne spółek górniczych
Data wejścia w życie ustawy, czyli 1 stycznia 2026 roku, nie jest przypadkowa. Jest ona ściśle powiązana z konkretnymi planami operacyjnymi największych spółek węglowych. Przede wszystkim, termin ten umożliwia rozpoczęcie procesu likwidacji kopalni Bobrek, należącej do spółki Węglokoks Kraj. Jest to jedno z kluczowych założeń harmonogramu wygaszania wydobycia.
Równie istotnym wydarzeniem, które ma nastąpić w tym samym czasie, jest planowane przez Polską Grupę Górniczą połączenie ruchów Bielszowice i Halemba w ramach kopalni Ruda. Co ciekawe, pierwotnie integracja ta miała nastąpić już w 2023 roku. Została ona jednak przesunięta o dwa lata. Powodem tej decyzji był gwałtowny wzrost popytu na węgiel energetyczny, który nastąpił po eskalacji wojny w Ukrainie i odcięciu dostaw z Rosji. Sytuacja geopolityczna tymczasowo zmieniła priorytety, jednak strategiczny kierunek transformacji pozostał niezmienny. Nowa ustawa tworzy teraz stabilne ramy prawne do sfinalizowania tego odłożonego w czasie projektu.
Rozszerzony pakiet osłonowy – kto i na jakich zasadach skorzysta?
Jedną z najważniejszych zmian w stosunku do wcześniejszych propozycji jest znaczące rozszerzenie grupy uprawnionych do skorzystania ze świadczeń osłonowych. Pierwotne wersje projektu koncentrowały się głównie na pracownikach zatrudnionych bezpośrednio przy wydobyciu. Ostatecznie przyjęta ustawa obejmuje swoim zakresem wszystkich pracowników przedsiębiorstw górniczych, a nie tylko pracowników zakładów górniczych.
Oznacza to, że z urlopów górniczych i jednorazowych odpraw będą mogli skorzystać również pracownicy administracji, a także osoby zatrudnione w wyspecjalizowanych spółkach-córkach, np. zakładach remontowych czy inwestycyjnych. Jest to rozwiązanie, o które mocno zabiegała strona społeczna. Argumentowano, że transformacja dotyka całego ekosystemu gospodarczego związanego z kopalnią, a nie tylko górników dołowych. Dzięki temu uniknięto tworzenia podziałów i poczucia niesprawiedliwości wśród załogi. Zakres podmiotowy obejmuje pracowników PGG, PKW, Węglokoksu Kraj, JSW, a w przyszłości potencjalnie także lubelskiej Bogdanki.
Podsumowanie i perspektywy na przyszłość
Uchwalona przez Sejm nowelizacja jest bez wątpienia jednym z najważniejszych aktów prawnych dla polskiej gospodarki w ostatnich latach. To ustawa, która próbuje pogodzić ogień z wodą: konieczność transformacji energetycznej z potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego tysiącom pracowników. Jej ostateczny sukces będzie zależał od sprawnej implementacji oraz od tego, czy równolegle uda się stworzyć w regionie nowe, perspektywiczne miejsca pracy w innych sektorach gospodarki.
Sama legislacja jest jedynie narzędziem. Prawdziwym wyzwaniem będzie teraz mądre wykorzystanie tego narzędzia do budowy nowej przyszłości gospodarczej dla Śląska. Proces ten będzie wymagał dalszego dialogu, ogromnych inwestycji i strategicznego planowania na poziomie zarówno krajowym, jak i regionalnym. Czas pokaże, czy ten ambitny plan uda się zrealizować w pełni. Aby zgłębić temat transformacji regionów górniczych, warto zapoznać się z dodatkowymi analizami.
Transformacja energetyczna to proces globalny, a polskie doświadczenia mogą być cenną lekcją dla innych krajów stojących przed podobnymi wyzwaniami. Przeczytaj więcej o społecznych aspektach transformacji górnictwa. Warto również śledzić, jak inne kraje radzą sobie z wygaszaniem przemysłu węglowego. Zobacz analizę porównawczą transformacji w Niemczech i Polsce.
