Haga, 6 grudnia 2023 roku – W Hadze, w Holandii, pod auspicjami Rady Europy, odbyła się uroczystość podpisania dokumentów formalizujących powołanie Międzynarodowej Komisji ds. Roszczeń dla Ukrainy. Inicjatywa ta ma na celu stworzenie niezależnych i transparentnych ram prawnych do rozpatrywania i dokumentowania strat poniesionych przez Ukrainę i jej obywateli w wyniku rosyjskiej agresji, rozpoczętej w lutym 2022 roku. Haga została wybrana jako siedziba komisji ze względu na jej międzynarodowy charakter i silne tradycje w dziedzinie prawa międzynarodowego.
Powstanie Komisji – Kontekst i Cele
Decyzja o powołaniu komisji jest bezpośrednim następstwem trwającej wojny na Ukrainie i rosnącej liczby zgłoszeń dotyczących zniszczeń infrastruktury, utraty majątku oraz cierpienia ludności cywilnej. Jak podkreślił szef holenderskiej dyplomacji, David van Weel, celem organu jest przede wszystkim ustalanie i potwierdzanie zasadności roszczeń, jednakże na obecnym etapie nie gwarantuje to automatycznej wypłaty odszkodowań. Haga odgrywa kluczową rolę w tym procesie, oferując neutralne i wiarygodne środowisko dla prowadzenia prac.
Komisja będzie opierać się na danych zgromadzonych w Rejestrze Strat Spowodowanych Agresją Rosyjską, utworzonym w 2023 roku przez Radę Europy. Do tej pory zarejestrowano około 80 tysięcy skarg, pochodzących zarówno od osób prywatnych, jak i od instytucji państwowych oraz organizacji pozarządowych. Zgłoszenia dotyczą różnorodnych strat, w tym zniszczeń domów, przedsiębiorstw, infrastruktury krytycznej oraz szkód moralnych. Prace nad konwencją, na podstawie której działa komisja, angażowały ponad 50 państw, co świadczy o szerokim międzynarodowym poparciu dla tej inicjatywy.
Wystąpienie Prezydenta Zełenskiego i Reakcje Polityczne
Uroczystość w Hadze uświetnił obecnością Prezydenta Ukrainy, Wołodymyra Zełenskiego, który w swoim przemówieniu podkreślił znaczenie międzynarodowego wsparcia dla Ukrainy, porównując je do poziomu pomocy udzielonej na początku rosyjskiej inwazji. Zełenski wezwał do pociągnięcia Rosji do odpowiedzialności za “zbrodnię agresji” i podkreślił, że sprawiedliwość musi być fundamentem trwałego pokoju. Haga stała się symbolem tej determinacji w dążeniu do sprawiedliwości.
Prezydent Zełenski nawiązał również do tragedii lotu MH17, przypominając o zestrzeleniu samolotu w 2014 roku, w którym zginęli głównie obywatele Holandii. Jego wystąpienie spotkało się z owacją na stojąco ze strony większości deputowanych obecnych na sali. Warto zaznaczyć, że partia Forum na rzecz Demokracji (FvD), ugrupowanie skrajnie prawicowe o prorosyjskich poglądach, zbojkotowała przemówienie ukraińskiego prezydenta, co podkreśla głębokie podziały w holenderskim społeczeństwie w kwestii polityki wobec Rosji i Ukrainy. Haga stała się miejscem konfrontacji różnych perspektyw.
Prawne i Finansowe Wyzwania Przed Komisją
Mimo powołania komisji, przed nią stoi szereg poważnych wyzwań. Przede wszystkim, kwestia finansowania wypłaty odszkodowań pozostaje otwarta. Komisja nie posiada własnych środków i będzie musiała polegać na dobrowolnych wpłatach państw i organizacji międzynarodowych. Ponadto, proces ustalania odpowiedzialności Rosji za szkody wojenne jest skomplikowany i może napotkać na trudności prawne. Haga będzie musiała wykazać się niezwykłą precyzją i rzetelnością w gromadzeniu dowodów i formułowaniu opinii prawnych.
Kluczowym elementem sukcesu komisji będzie również zapewnienie jej niezależności i bezstronności. Wiele państw wyraziło obawy dotyczące potencjalnych wpływów politycznych na prace komisji. Dlatego też, niezbędne jest stworzenie mechanizmów gwarantujących transparentność i obiektywizm w procesie rozpatrywania roszczeń. Haga, jako miasto prawa i sprawiedliwości, ma potencjał, aby stać się wzorem dla innych inicjatyw mających na celu rozliczenie zbrodni wojennych.
Konwencja i Ratyfikacja – Kolejne Kroki
Konwencja, na podstawie której działa Międzynarodowa Komisja ds. Roszczeń dla Ukrainy, wejdzie w życie po ratyfikacji przez co najmniej 25 państw-sygnatariuszy oraz zapewnieniu odpowiedniego finansowania. Proces ratyfikacji może potrwać kilka miesięcy lub nawet lat, w zależności od procedur prawnych w poszczególnych krajach. Haga będzie monitorować postępy w tym procesie i aktywnie promować ratyfikację konwencji wśród państw członkowskich Rady Europy.
Ważne jest również, aby podkreślić, że powołanie komisji to dopiero pierwszy krok na długiej drodze do sprawiedliwości dla Ukrainy. Oprócz rozpatrywania roszczeń finansowych, konieczne jest również pociągnięcie sprawców zbrodni wojennych do odpowiedzialności karnej. Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze prowadzi już śledztwo w sprawie zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych na Ukrainie. Haga jest centralnym punktem międzynarodowych wysiłków na rzecz sprawiedliwości.
Podsumowując, powołanie Międzynarodowej Komisji ds. Roszczeń dla Ukrainy w Hadze stanowi ważny krok w kierunku rozliczenia Rosji za szkody wyrządzone Ukrainie. Komisja stoi przed poważnymi wyzwaniami, ale posiada potencjał, aby stać się skutecznym narzędziem w dążeniu do sprawiedliwości i naprawienia szkód. Haga potwierdza swoją rolę jako centrum międzynarodowego prawa i sprawiedliwości.
