Czyste Powietrze, flagowy program rządu mający na celu wymianę przestarzałych źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków, przeszedł gruntowną reformę. Zmiany mają na celu wzmocnienie ochrony beneficjentów oraz ukrócenie nadużyć, które miały miejsce w poprzednich latach. 6 grudnia 2025 roku ogłoszono plan przyjęcia ustawy wspierającej osoby, które w poprzedniej edycji programu ucierpiały z powodu nieuczciwych praktyk wykonawców.
Geneza problemu: Skala nadużyć w programie Czyste Powietrze
Program Czyste Powietrze, uruchomiony w celu poprawy jakości powietrza i redukcji emisji szkodliwych substancji, stał się w przeszłości areną dla nieuczciwych działań niektórych firm wykonawczych. Kontrole przeprowadzone przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) ujawniły szereg nieprawidłowości. Czyste środki z programu były wykorzystywane w sposób niezgodny z przeznaczeniem, a odpowiedzialność finansowa często spadała na barki niewinnych beneficjentów.
Najczęściej identyfikowane problemy obejmowały wystawianie fikcyjnych faktur za prace, które nigdy nie zostały wykonane, sztuczne zawyżanie kosztów inwestycji w celu maksymalizacji dotacji oraz brak odpowiedniego nadzoru nad jakością realizowanych robót. W wielu przypadkach wykonawcy pobierali zaliczki z programu, a następnie znikali, pozostawiając beneficjentów z długami i nieukończonymi inwestycjami. Czyste intencje programu zostały w ten sposób wypaczone, a zaufanie społeczne nadszarpnięte.
Reforma programu: Wzmocnienie kontroli i ochrona beneficjentów
W odpowiedzi na narastające problemy, rząd wprowadził szereg zmian w programie Czyste Powietrze. Proces oceny wniosków został zaostrzony, a środki są wypłacane dopiero po dokładnej weryfikacji wykonanych prac. WFOŚiGW zyskały uprawnienia do przeprowadzania kontroli inwestycji i wstrzymywania wypłat w przypadku wykrycia nieprawidłowości. Tolerowanie odstępstw od zasad, takich jak zawyżanie kosztów czy rozliczanie wydatków niekwalifikowanych, jest obecnie niedopuszczalne.
Robert Gajda, zastępca prezesa NFOŚiGW, podkreśla: „To kwestia niezwykle istotna dla beneficjentów. Liczę, że projekt ustawy zyska poparcie wszystkich stron i zostanie przyjęty jednogłośnie”. Reforma ma na celu zapewnienie, że program Czyste Powietrze będzie służył swoim pierwotnym celom – poprawie jakości powietrza i komfortu życia Polaków, a nie źródłem dochodu dla oszustów.
Ustawa pomocowa: Realne wsparcie dla poszkodowanych
Kluczowym elementem działań rządu jest przygotowanie projektu ustawy, który ma objąć realnym wsparciem osoby fizyczne poszkodowane w wyniku nieuczciwych działań wykonawców. Projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Ma on umożliwić objęcie pomocą osób, które z powodu oszustw zmuszone są do zwrotu dotacji, które otrzymały zgodnie z obowiązującymi wcześniej zasadami.
Szczegóły ustawy są jeszcze przedmiotem prac legislacyjnych, jednak wiadomo, że ma ona przewidywać różne formy wsparcia, w tym m.in. umorzenie części lub całości długu, pomoc w znalezieniu rzetelnego wykonawcy oraz wsparcie prawne. Rząd deklaruje, że beneficjenci nie zostaną pozostawieni sami sobie w tej trudnej sytuacji. Czyste rozwiązanie problemu jest priorytetem dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska.
Przykłady nadużyć: Jak oszuści wykorzystywali program Czyste Powietrze
WFOŚiGW zgłosiły szereg przypadków rażących nadużyć. Przykładem są sytuacje, w których we wnioskach brakowało uzasadnienia wysokości kosztów, a wykonawcy doliczali tzw. koszty pośrednie, sięgające nawet ponad 80 proc. wartości faktury. W takich przypadkach WFOŚiGW informował beneficjenta o braku możliwości objęcia dotacją całości wydatków. Zdarzały się także przypadki, gdy drzwi o rynkowej wartości około 4 tys. zł były fakturowane na kwotę przekraczającą 10 tys. zł.
Innym przykładem jest sytuacja, w której wykonawca pobrał zaliczkę na zakup kotła, a następnie zniknął, pozostawiając beneficjenta z pustymi rękami i długiem do spłaty. Czyste oszustwo, które doprowadziło do poważnych konsekwencji finansowych dla poszkodowanego. W takich przypadkach beneficjenci często nie mieli możliwości dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, ze względu na brak dokumentacji lub trudności w ustaleniu miejsca pobytu wykonawcy.
Nadzór i kontrola: Klucz do sukcesu programu Czyste Powietrze
Wzmocnienie nadzoru i kontroli jest kluczowe dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania programu Czyste Powietrze. WFOŚiGW mają obowiązek kontrolować inwestycje i weryfikować dokumentację. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, mogą wstrzymać wypłatę środków i skierować sprawę do prokuratury. Rząd apeluje do beneficjentów o zachowanie ostrożności i wybieranie tylko rzetelnych wykonawców.
Beneficjenci powinni dokładnie sprawdzać oferty wykonawców, porównywać ceny i czytać opinie innych klientów. Ważne jest również zawarcie pisemnej umowy z wykonawcą, która będzie precyzyjnie określać zakres prac, terminy realizacji oraz warunki płatności. Czyste i przejrzyste umowy są podstawą bezpiecznej współpracy.
Program Czyste Powietrze pozostaje ważnym elementem polityki klimatycznej Polski. Dzięki reformom i nowym regulacjom, ma szansę stać się skutecznym narzędziem poprawy jakości powietrza i ochrony środowiska. Rząd zapewnia, że dołoży wszelkich starań, aby program służył swoim beneficjentom i przyczyniał się do budowy czystej i zdrowej przyszłości dla Polaków.
