Wzajemne oskarżenia na linii Waszyngton-Pekin ponownie zaostrzają międzynarodowy dyskurs na temat bezpieczeństwa i kontroli zbrojeń. Tym razem zarzewiem sporu stały się sugestie byłego prezydenta USA, Donalda Trumpa, dotyczące rzekomych, tajnych testów nuklearnych. W centrum uwagi znalazły się Chiny, oskarżone o łamanie międzynarodowego moratorium na próby jądrowe. Reakcja Pekinu była natychmiastowa i stanowcza, jednak cała sytuacja wykracza daleko poza prostą wymianę dyplomatycznych not. To symptom głębszych procesów, które mogą na nowo zdefiniować globalną architekturę bezpieczeństwa.
Analiza tego zjawiska wymaga spojrzenia na szerszy kontekst. Nie chodzi tu jedynie o weryfikację zarzutów, ale o zrozumienie motywacji głównych aktorów oraz potencjalnych konsekwencji dla stabilności na świecie. Słowa te padają w momencie, gdy Chiny dynamicznie rozbudowują swój potencjał militarny i technologiczny. Jednocześnie globalny porządek, oparty na powojennych traktatach rozbrojeniowych, ulega postępującej erozji. Dlatego też oskarżenia o próby jądrowe, nawet jeśli niepotwierdzone, niosą ze sobą ogromny ciężar polityczny.
Oskarżenia Donalda Trumpa – powrót do retoryki zimnej wojny?
Donald Trump, w wywiadzie dla stacji CBS, nie przedstawił konkretnych dowodów na poparcie swoich tez. Jego wypowiedź miała charakter sugestii, że zarówno Rosja, jak i Chiny, prowadzą potajemne testy broni jądrowej. Co więcej, zapowiedział, że Stany Zjednoczone również powinny wznowić próby, aby nie pozostać w tyle. Jest to niezwykle istotna deklaracja, ponieważ Trump jest pierwszym prezydentem USA od czasów George’a H.W. Busha, który publicznie rozważa taką możliwość. To sygnał, że era względnej stabilności nuklearnej, opartej na niepisanym konsensusie mocarstw, może dobiegać końca.
Retoryka Trumpa wpisuje się w jego szerszą strategię polityczną, opartą na konfrontacji i dążeniu do renegocjacji istniejących układów. Jego słowa można interpretować na kilka sposobów. Po pierwsze, jako element presji politycznej na Pekin w kontekście rosnącej rywalizacji gospodarczej i militarnej. Po drugie, jako próbę mobilizacji własnego elektoratu poprzez kreowanie obrazu zewnętrznego zagrożenia. Niezależnie od intencji, publiczne podważanie zobowiązań rozbrojeniowych przez byłego (i potencjalnie przyszłego) przywódcę mocarstwa nuklearnego jest zjawiskiem niebezpiecznym.
Oficjalna odpowiedź Pekinu: Głos Mao Ning
Reakcja Chin była przewidywalna w swojej treści, ale interesująca w formie. Głos zabrała Mao Ning, rzeczniczka chińskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Stanowczo odrzuciła oskarżenia, podkreślając, że Pekin przestrzega moratorium na testy jądrowe obowiązującego od 1996 roku. Co ważne, Chiny konsekwentnie deklarują politykę “no first use”, czyli zobowiązanie do nieużycia broni jądrowej jako pierwsze w konflikcie. Mao Ning przypomniała również o chińskiej strategii samoobrony nuklearnej, która zakłada utrzymywanie minimalnego potencjału odstraszania.
Warto zwrócić uwagę na osobę samej rzeczniczki. Mao Ning objęła stanowisko w styczniu 2023 roku, zastępując Zhao Lijiana, znanego z ostrego i konfrontacyjnego stylu “wilczej dyplomacji”. Jej ton jest zazwyczaj bardziej wyważony i merytoryczny. Wybór takiej formy odpowiedzi sugeruje, że Chiny chcą przedstawić się jako odpowiedzialny gracz na arenie międzynarodowej, w przeciwieństwie do rzekomo nieprzewidywalnych Stanów Zjednoczonych. To element szerszej strategii wizerunkowej, mającej na celu zdobycie zaufania, zwłaszcza wśród państw Globalnego Południa.
Traktat CTBT – niedokończone dzieło kontroli zbrojeń
Kluczowym elementem tej układanki jest Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT). Został on przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1996 roku, jednak do dziś nie wszedł w życie. Powodem jest brak ratyfikacji przez kilka kluczowych państw, w tym Stany Zjednoczone i właśnie Chiny. Mimo to, niemal wszystkie państwa posiadające broń jądrową (z wyjątkiem Korei Północnej) dobrowolnie przestrzegają moratorium na testy. Ten nieformalny system opiera się na wzajemnym zaufaniu, które obecnie jest poważnie nadwyrężane.
Fakt, że Chiny podpisały, ale nie ratyfikowały traktatu CTBT, jest często podnoszony jako argument przez krytyków Pekinu. Z jednej strony, chińskie władze deklarują przywiązanie do idei rozbrojenia. Z drugiej, pozostawiają sobie formalną furtkę, co budzi nieufność innych mocarstw. Sytuacja USA jest podobna – Senat nigdy nie ratyfikował traktatu, co osłabia pozycję Waszyngtonu jako globalnego lidera w dziedzinie nieproliferacji. Ta prawna próżnia tworzy pole do wzajemnych oskarżeń i spekulacji.
Modernizacja arsenałów a realne testy jądrowe
Należy rozróżnić modernizację istniejącego arsenału od przeprowadzania pełnoskalowych prób jądrowych. Wszystkie mocarstwa nuklearne, w tym USA, Rosja i Chiny, inwestują ogromne środki w unowocześnianie swoich głowic, systemów przenoszenia i infrastruktury dowodzenia. Proces ten niekoniecznie wymaga detonacji ładunku jądrowego.
Współczesna technologia pozwala na zaawansowane symulacje komputerowe oraz tzw. testy “niekrytyczne” lub “podkrytyczne”. Polegają one na testowaniu komponentów broni jądrowej bez doprowadzania do reakcji łańcuchowej. Administracja USA otwarcie przyznaje się do prowadzenia takich badań. Problem polega na tym, że granica między testem podkrytycznym a próbą jądrową o bardzo niskiej mocy (tzw. micro-yield) jest trudna do zweryfikowania przez zewnętrzne systemy monitorujące. To właśnie ta szara strefa stanowi pożywkę dla wzajemnej nieufności i oskarżeń, które rzuca się pod adresem Chin i Rosji.
Geopolityczne tło sporu: Nowy wyścig zbrojeń?
Słowa Donalda Trumpa i odpowiedź Pekinu nie padły w próżni. Obserwujemy obecnie globalny wzrost napięć, który przypomina najmroczniejsze okresy zimnej wojny. Inwazja Rosji na Ukrainę i regularne groźby nuklearne ze strony Kremla drastycznie zmieniły postrzeganie broni atomowej. Przestała być ona jedynie teoretycznym straszakiem, a stała się realnym narzędziem presji politycznej.
Jednocześnie narasta strategiczna rywalizacja między Stanami Zjednoczonymi a Chinami. Waszyngton z niepokojem obserwuje szybką rozbudowę chińskiego arsenału nuklearnego. Według szacunków Pentagonu, do 2035 roku Chiny mogą posiadać nawet 1500 głowic jądrowych. Dla porównania, jeszcze dekadę temu ich liczba była szacowana na 200-300. Ta dynamiczna zmiana układu sił zmusza USA do rewizji własnej strategii odstraszania i prowokuje pytania o wiarygodność chińskich deklaracji o “minimalnym potencjale”.
Niezależnie od tego, czy oskarżenia Trumpa są prawdziwe, sama dyskusja na ten temat jest niezwykle niebezpieczna. Podważa ona fundamenty reżimu nieproliferacji i może stać się samospełniającą się przepowiednią. Jeśli jedno mocarstwo nabierze przekonania, że rywal potajemnie testuje broń, samo może poczuć się zmuszone do wznowienia prób. Taki scenariusz nieuchronnie prowadziłby do nowego, globalnego wyścigu zbrojeń, który byłby znacznie bardziej złożony i nieprzewidywalny niż ten z czasów zimnej wojny. Wówczas rywalizowały dwa bloki, dziś mamy do czynienia z wieloma graczami o różnych interesach.
W obecnej sytuacji kluczowe staje się wzmocnienie mechanizmów weryfikacji i dialogu. Zamiast eskalować retorykę, mocarstwa powinny dążyć do zwiększenia transparentności swoich programów nuklearnych. Niestety, obecny klimat polityczny nie sprzyja takim rozwiązaniom. Świat z niepokojem obserwuje, czy słowa przerodzą się w czyny, które cofną nas do epoki strachu przed nuklearną zagładą. Aby zgłębić temat globalnej polityki nuklearnej, zapoznaj się z analizą ekspertów. Jeśli interesuje Cię szerszy kontekst rywalizacji mocarstw, sprawdź ten artykuł o strategii Chin.
