W kuluarach europejskiej dyplomacji narasta wzmożona aktywność. Pojawiające się w przestrzeni medialnej doniesienia o rzekomym, 28-punktowym planie pokojowym negocjowanym między Stanami Zjednoczonymi a Rosją, wywołały natychmiastową i skoordynowaną reakcję kluczowych stolic europejskich. W odpowiedzi na te doniesienia, kluczowe państwa europejskie, w ścisłej współpracy z Kijowem, sygnalizują, że wkrótce gotowa będzie ich własna propozycja. To ruch o głębokim znaczeniu strategicznym, wykraczający daleko poza zwykłą kontrpropozycję. Jest to przede wszystkim manifestacja dążenia do zachowania podmiotowości w kształtowaniu przyszłego ładu bezpieczeństwa na kontynencie.
Informacje, które przedostały się do mediów, malują obraz potencjalnego porozumienia, które dla wielu w Europie i w samej Ukrainie jest nie do przyjęcia. Mowa o warunkach, takich jak zobowiązanie Kijowa do nieprzystępowania do NATO, znaczne ograniczenie liczebności armii oraz, co najbardziej kontrowersyjne, potencjalne ustępstwa terytorialne na rzecz Rosji. Propozycje te, w dużej mierze zbieżne z długoletnimi żądaniami Kremla, wywołały zrozumiały niepokój. Dlatego też inicjatywa podjęta przez Francję, Niemcy i Wielką Brytanię, w pełnym porozumieniu z prezydentem Wołodymyrem Zełenskim, stanowi próbę odzyskania inicjatywy i narzucenia własnej narracji w procesie pokojowym.
Geopolityczne tło nowej inicjatywy
Aby w pełni zrozumieć wagę obecnych wydarzeń, należy cofnąć się do fundamentalnej zasady, która przyświeca zachodniej dyplomacji od początku pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. Zasada ta brzmi: “nic o Ukrainie bez Ukrainy”. Jakiekolwiek próby wypracowania rozwiązań ponad głowami Ukraińców są postrzegane nie tylko jako zdrada ich heroicznej walki, ale również jako niebezpieczny precedens. Podważa on bowiem podstawowe normy prawa międzynarodowego, w tym nienaruszalność granic i prawo narodów do samostanowienia.
Doniesienia o bilateralnych rozmowach Waszyngton-Moskwa, nawet jeśli są jedynie sondowaniem gruntu, uderzają w samo serce tej zasady. Stawiają one europejskich sojuszników w niewygodnej pozycji obserwatorów, a nie aktywnych uczestników procesu decyzyjnego. Właśnie dlatego reakcja Pałacu Elizejskiego, będącego często centrum napędowym europejskiej myśli strategicznej, była tak szybka i zdecydowana. Rozmowa telefoniczna z udziałem prezydenta Emmanuela Macrona, kanclerza Niemiec oraz liderów z Wielkiej Brytanii i Ukrainy miała na celu wysłanie jasnego sygnału: Europa ma własny głos i zamierza go użyć.
Suwerenność Ukrainy jako fundament rozmów
Centralnym punktem europejskiej wizji zakończenia konfliktu jest nienaruszalna suwerenność Ukrainy. Stanowisko to zostało jednoznacznie potwierdzone w komunikacie wydanym przez Pałac Elizejski. Podkreślono w nim, że “wszelkie rozwiązania dotyczące Ukrainy powinny angażować w pełni” ten kraj w podejmowanie decyzji i gwarantować mu przyszłe bezpieczeństwo. To kluczowe stwierdzenie, które odróżnia europejskie podejście od modelu, w którym mocarstwa decydują o losie mniejszych państw.
Wołodymyr Zełenski, prezydent Ukrainy, od samego początku konfliktu konsekwentnie buduje pozycję swojego kraju jako pełnoprawnego partnera. Jego zaangażowanie w rozmowy z europejskimi liderami nie jest jedynie gestem symbolicznym. Jest to gwarancja, że jakakolwiek przyszła propozycja pokojowa będzie odzwierciedlać interesy i wolę narodu ukraińskiego. Oznacza to odrzucenie jakichkolwiek form dyktatu i poszukiwanie rozwiązań opartych na sprawiedliwości, a nie na prawie siły. To fundamentalna różnica filozoficzna w podejściu do rozwiązania tego konfliktu.
Czy będzie to manifestacja europejskiej autonomii strategicznej?
Inicjatywa trzech mocarstw europejskich i Ukrainy może być interpretowana jako kolejny krok w kierunku budowy europejskiej autonomii strategicznej. Koncepcja ta, od lat promowana zwłaszcza przez prezydenta Francji, zakłada, że Europa musi być zdolna do samodzielnego dbania o swoje bezpieczeństwo i interesy, działając w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, ale nie będąc wyłącznie uzależnioną od decyzji podejmowanych w Waszyngtonie. W tym kontekście, nowa propozycja pokojowa będzie nie tylko alternatywą dla rzekomego planu amerykańsko-rosyjskiego, ale również testem jedności i determinacji Starego Kontynentu.
Wspólne działanie Paryża, Berlina i Londynu jest w tym kontekście niezwykle istotne. Pokazuje ono, że pomimo różnic w podejściu do niektórych kwestii (i pomimo Brexitu), w sprawach fundamentalnych dla bezpieczeństwa kontynentu, te trzy stolice potrafią znaleźć wspólny język. Jeśli do tej inicjatywy dołączą kolejne państwa europejskie, co jest wysoce prawdopodobne, jej waga polityczna znacząco wzrośnie. Stanie się ona wówczas wyraźnym sygnałem dla świata, że Unia Europejska i jej partnerzy nie zamierzają być biernym przedmiotem w grze mocarstw.
Spójność NATO i Unii Europejskiej na pierwszym planie
Kolejnym kluczowym aspektem, podkreślonym w komunikacie po rozmowach liderów, jest konieczność zachowania spójności w ramach NATO i Unii Europejskiej. Wszelkie decyzje mające skutki dla interesów tych organizacji “wymagają wspólnego poparcia i konsensusu”. Jest to subtelne, lecz stanowcze przypomnienie, że architektura bezpieczeństwa w Europie opiera się na traktatach i sojuszniczych zobowiązaniach, a nie na nieformalnych ustaleniach dwóch największych potęg nuklearnych.
NATO, jako sojusz obronny 32 państw, opiera swoje funkcjonowanie na zasadzie konsensusu. Każda decyzja o przyszłości Ukrainy będzie miała bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo wschodniej flanki NATO. Dlatego też nie może być ona podjęta bez pełnego udziału i zgody wszystkich sojuszników, w tym Polski i państw bałtyckich. Europejska inicjatywa ma na celu wzmocnienie tego mechanizmu konsultacji i wspólnego podejmowania decyzji, co jest kluczowe dla wiarygodności i skuteczności całego Sojuszu.
Potencjalne elementy europejskiej propozycji
Choć szczegóły europejskiego planu nie są jeszcze znane, można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, jakie będą jego główne filary. Z pewnością będzie on stał w opozycji do koncepcji narzucania Ukrainie ustępstw. Zamiast tego, prawdopodobnie skupi się na stworzeniu solidnych, wielostronnych gwarancji bezpieczeństwa dla Kijowa. Mogą one przybrać formę paktu obronnego lub serii dwustronnych umów z kluczowymi państwami, które zapewnią Ukrainie realną pomoc w przypadku przyszłej agresji.
Kluczowe pytanie brzmi, jak szczegółowa będzie ta propozycja i jakie mechanizmy wdrożenia zaproponuje. Można spodziewać się, że integralną częścią planu będzie również długofalowa strategia odbudowy gospodarczej Ukrainy, powiązana z jej dalszą integracją z rynkiem europejskim. Co więcej, kwestia odpowiedzialności Rosji za zbrodnie wojenne i zniszczenia z pewnością zostanie mocno zaakcentowana, co stanowi kolejny punkt odróżniający to podejście od pragmatycznych, ale moralnie wątpliwych kompromisów.
Wyzwania i perspektywy na przyszłość
Należy jednak zachować realizm. Stworzenie spójnej i wiarygodnej propozycji to dopiero pierwszy krok. Największym wyzwaniem będzie przekonanie do niej zarówno Rosji, jak i części partnerów na arenie międzynarodowej. Przyszłość pokoju w Europie będzie zależeć od zdolności Zachodu do mówienia jednym, silnym głosem. Jakiekolwiek pęknięcia w jedności transatlantyckiej i europejskiej będą natychmiast wykorzystywane przez Kreml do osłabienia wspólnego frontu.
Ostateczny kształt tej inicjatywy będzie kluczowym wskaźnikiem strategicznych priorytetów Europy w nadchodzących miesiącach. To, czy uda się przekuć obecną aktywność dyplomatyczną w realny i skuteczny plan działania, zadecyduje nie tylko o przyszłości Ukrainy, ale także o wiarygodności Europy jako globalnego aktora politycznego. Wiadomo już, że droga do trwałego pokoju będzie długa i skomplikowana. Każda propozycja, która zostanie przedstawiona, będzie musiała uwzględniać niezwykle złożoną rzeczywistość geopolityczną.
Obserwujemy zatem fascynujący moment w historii europejskiej dyplomacji. To czas, w którym ważą się losy nie tylko jednego narodu, ale całej architektury bezpieczeństwa kontynentu. Działania podjęte w najbliższych tygodniach i miesiącach pokażą, czy Europa jest gotowa wziąć na siebie większą odpowiedzialność za swoją przyszłość. Dowiedz się więcej o europejskiej autonomii strategicznej Zobacz analizę dotychczasowych planów pokojowych dla Ukrainy
