Takiej zimy w Polsce nie widziano od dekad. Arktyczne powietrze, blokujące wyże i temperatury spadające do ekstremalnych wartości – to scenariusz, który coraz częściej pojawia się w dyskusjach synoptyków. Analizując historyczne zapisy meteorologiczne i obserwując obecne zjawiska pogodowe na świecie, musimy zadać sobie pytanie: czy podobna sytuacja może się powtórzyć w najbliższych latach?
Kiedy Polska zamarzała – zimowe rekordy, które wstrząsnęły krajem
Historia Polski obfituje w zimy, które na trwałe zapisały się w pamięci pokoleń. Jedną z najbardziej ekstremalnych była zima 1928/1929 roku. W Żywcu termometry wskazywały poniżej -40 stopni Celsjusza, a nieoficjalne pomiary wskazywały na jeszcze niższe wartości. Takiej temperatury nie notowano w Polsce od wielu lat. Ogromna pokrywa śnieżna, przekraczająca 2,5 metra w górach, sparaliżowała komunikację i doprowadziła do przerw w dostawach energii elektrycznej oraz funkcjonowaniu kolei.
Kolejnym brutalnym okresem była zima 1939/1940. W Siedlcach zanotowano rekordowe -41 stopni Celsjusza, a mróz utrzymywał się przez wiele tygodni. To spowodowało poważne problemy z transportem, ogrzewaniem i funkcjonowaniem sprzętu w całym kraju. Zima 1962/1963 również charakteryzowała się długotrwałymi mrozami, które utrudniały codzienne życie. W wielu regionach temperatury spadały poniżej -30 stopni Celsjusza, a śnieg zalegał na drogach przez tygodnie.
Jednak najbardziej pamiętana pozostaje zima 1978/1979, nazywana „zimą stulecia”. Takiej ilości śniegu, jak w tamtym sezonie, nie widziano na nizinach od dawna. W Suwałkach, Warszawie i Łodzi grubość pokrywy śnieżnej sięgała ponad pół metra. Zaspy sięgały wysokości domów, a transport niemal całkowicie zamarł. Służby apelowały do kobiet o noszenie kilku par rajstop dla ochrony przed odmrożeniami, a także unikanie dotykania metalowych poręczy gołymi dłońmi, grożąc przywarciem do nich.
Ostatnio, zima 2005/2006 również była wyjątkowo sroga, z temperaturami spadającymi poniżej -35 stopni Celsjusza w niektórych regionach. To spowodowało poważne wyzwania dla systemów grzewczych, transportu i służb ratunkowych. Takiej sytuacji nie spodziewano się, a skutki były odczuwalne na terenie całego kraju.
Nie tylko Polska – mróz i śnieg na świecie
Choć w Polsce nie doświadczyliśmy ekstremalnych zim od wielu lat, to zima nadal potrafi siać spustoszenie na półkuli północnej. W styczniu 2025 roku Stany Zjednoczone i Kanada doświadczyły intensywnego wypływu arktycznego powietrza. W Saskatchewan temperatura spadła do -36 stopni Celsjusza, powodując straty ekonomiczne i ofiary śmiertelne. W Skandynawii również notowano surowe warunki – w Szwecji temperatura osiągnęła -43,6 stopni Celsjusza, co było najniższą wartością od wielu lat w tym regionie.
Obecnie, w lutym 2026 roku, nad wschodnimi i środkowymi Stanami Zjednoczonymi rozciąga się silna masa arktycznego powietrza, powodująca temperatury znacznie niższe niż zwykle. Amerykanie doświadczają ekstremalnych chłodów, z temperaturami odczuwalnymi poniżej -20 stopni Celsjusza ze względu na silny wiatr. Takiej pogody nie spodziewano się w lutym, a skutki są odczuwalne w wielu stanach.
Te globalne przykłady pokazują, że ekstremalne zimy to nie tylko historia, ale realne zjawiska, które wciąż mogą się pojawiać. Zmiany klimatyczne mogą wpływać na częstotliwość i intensywność takich zdarzeń, dlatego ważne jest monitorowanie sytuacji i przygotowanie się na potencjalne zagrożenia.
Dlaczego tak się dzieje? Przyczyny ekstremalnych zim
Ekstremalne zimy są wynikiem złożonej interakcji różnych czynników atmosferycznych. Jednym z kluczowych jest wypływ arktycznego powietrza na obszary umiarkowane. Zazwyczaj powietrze to jest zatrzymywane na biegunie przez silny prąd strumieniowy. Jednak osłabienie tego prądu, spowodowane zmianami klimatycznymi, może prowadzić do przemieszczenia się zimnego powietrza na południe.
Blokujące wyże, które utrzymują się nad Europą przez dłuższy czas, również przyczyniają się do utrzymywania się niskich temperatur. Wyże te uniemożliwiają napływ ciepłego powietrza z Atlantyku, co prowadzi do ochłodzenia i opadów śniegu. Takiej konfiguracji pogodowej sprzyjają zmiany w cyrkulacji atmosferycznej, które są związane ze zmianami klimatycznymi.
Dodatkowo, zjawisko La Niña, charakteryzujące się ochłodzeniem wód powierzchniowych Oceanu Spokojnego, może wpływać na globalne wzorce pogodowe, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia surowych zim w niektórych regionach świata. Takiej sytuacji nie można ignorować, ponieważ ma ona wpływ na pogodę na całym świecie.
Jakie są skutki ekstremalnych zim?
Skutki ekstremalnych zim mogą być poważne i dotykać różnych aspektów życia. Przede wszystkim, powodują one problemy z transportem, utrudniając lub uniemożliwiając przemieszczanie się. Przerwy w dostawach energii elektrycznej i ciepła mogą prowadzić do niedogrzania domów i mieszkań, co zagraża zdrowiu i życiu ludzi.
Ekstremalne mrozy i śnieżyce mogą również powodować uszkodzenia infrastruktury, takie jak pęknięcia rur wodociągowych, zawalenia się dachów i uszkodzenia dróg. Straty ekonomiczne związane z ekstremalnymi zimami mogą być ogromne, obejmując koszty napraw, odszkodowań i utraconych dochodów. Takiej skali zniszczeń nie da się uniknąć bez odpowiedniego przygotowania.
Ponadto, ekstremalne zimy mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie ludzi, zwiększając ryzyko wystąpienia chorób układu oddechowego, hipotermii i odmrożeń. Osoby starsze, dzieci i osoby z przewlekłymi chorobami są szczególnie narażone na te zagrożenia. Takiej sytuacji należy zapobiegać poprzez odpowiednią edukację i opiekę nad osobami potrzebującymi.
Czy możemy się przygotować na taką zimę?
Przygotowanie na ekstremalną zimę wymaga skoordynowanych działań na różnych poziomach. Władze lokalne i centralne powinny opracować plany awaryjne, obejmujące zapewnienie dostaw energii elektrycznej i ciepła, odśnieżanie dróg i chodników oraz pomoc osobom potrzebującym. Ważne jest również informowanie społeczeństwa o zagrożeniach i sposobach postępowania w przypadku ekstremalnych warunków pogodowych.
Indywidualne przygotowanie obejmuje zaopatrzenie się w ciepłe ubrania, żywność i wodę na kilka dni, a także posiadanie alternatywnych źródeł ogrzewania i oświetlenia. Należy również zadbać o odpowiednią izolację domów i mieszkań, aby zmniejszyć straty ciepła. Takiej prostej profilaktyki nie można lekceważyć.
Monitorowanie prognoz pogody i śledzenie komunikatów służb ratunkowych jest kluczowe dla podejmowania odpowiednich decyzji i unikania zagrożeń. Pamiętajmy, że ekstremalna zima może być niebezpieczna, ale odpowiednie przygotowanie może znacznie zmniejszyć ryzyko negatywnych skutków. Takiej wiedzy warto użyć, aby chronić siebie i swoich bliskich.
Podsumowując, historia uczy nas, że ekstremalne zimy są częścią naturalnego cyklu pogodowego. Jednak zmiany klimatyczne mogą wpływać na ich częstotliwość i intensywność, dlatego ważne jest monitorowanie sytuacji i przygotowanie się na potencjalne zagrożenia. Takiej odpowiedzialności nie możemy zignorować, ponieważ przyszłość naszej planety zależy od naszych działań.
