Już od dłuższego czasu obserwujemy spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego w Polsce, a najnowszy raport Warsaw Enterprise Institute (WEI) sygnalizuje, że dotychczasowy model rozwoju osiągnął punkt krytyczny. Analitycy WEI, w swoim raporcie “Bilans Otwarcia” opublikowanym 6 grudnia 2024 roku, wskazują na wyczerpywanie się mechanizmów, które pozwalały Polsce doganiać najbogatsze gospodarki Europy. Sytuacja ta wymaga fundamentalnych zmian w polityce gospodarczej, aby utrzymać dynamikę PKB.
Spadek Inwestycji: Kluczowy Problem Polskiej Gospodarki
Głównym ograniczeniem wzrostu gospodarczego stała się zapaść inwestycji prywatnych. Według danych WEI, stopa inwestycji prywatnych spadła z poziomu 23-24% PKB do zaledwie 17%. Już ta różnica jest znacząca i negatywnie wpływa na potencjał wzrostu. Szczególnie niepokojący jest spadek inwestycji korporacyjnych, które z 12% PKB w latach 2000-2004 obniżyły się do 9,3% PKB w latach 2020-2024. Dla porównania, w Czechach stopa inwestycji korporacyjnych utrzymuje się na poziomie 15-18% PKB, na Słowacji powyżej 12% PKB, a w Niemczech stabilnie na poziomie 11-12% PKB.
Raport WEI podkreśla, że spadek inwestycji jest bezpośrednio związany z brakiem stabilnego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego. Nadprodukcja prawa i częste zmiany w przepisach zniechęcają przedsiębiorstwa do podejmowania długoterminowych inwestycji. Już teraz widać negatywne skutki tego zjawiska w postaci niższej konkurencyjności polskiej gospodarki.
Innowacje i Kapitał Niematerialny: Najsłabsze Ogniwo
Analitycy WEI wskazują, że innowacje i kapitał niematerialny stanowią najsłabsze ogniwo polskiego modelu rozwoju. Nakłady na badania i rozwój (B+R) wzrosły z około 0,6% PKB na początku wieku do 1,4-1,5% PKB w najnowszym okresie, ale nadal są dwukrotnie niższe niż w Niemczech. Wydatki przedsiębiorstw na B+R zwiększyły się z 0,18% PKB (2005-2009) do 0,93% PKB w latach 2020-2023, podczas gdy w Niemczech utrzymują się powyżej 2% PKB, a w Czechach powyżej 1% PKB. Już teraz widać, że Polska pozostaje w tyle pod względem inwestycji w innowacje.
Niska innowacyjność przekłada się na niższą produktywność i ogranicza potencjał wzrostu gospodarczego. Aby poprawić tę sytuację, konieczne jest stworzenie sprzyjającego środowiska dla innowacji, w tym wsparcie dla badań i rozwoju, transferu technologii oraz współpracy między nauką a biznesem. Już teraz potrzebne są konkretne działania, aby zwiększyć nakłady na B+R i poprawić efektywność innowacji.
Niska Stopa Oszczędności: Problem Bazy Kapitałowej
Kolejnym problemem jest płytka krajowa baza kapitałowa. Stopa oszczędności w Polsce wynosi zaledwie 7,4% dochodu rozporządzalnego, co jest mniej niż w Czechach i na Węgrzech. Stopa oszczędności gospodarstw domowych spadła z 12% dochodu rozporządzalnego w latach 2000-2004 do 7,4% w okresie 2020-2024, pomimo chwilowego wzrostu w czasie pandemii. Już teraz brak oszczędności ogranicza możliwości finansowania inwestycji.
Niska stopa oszczędności oznacza, że Polska jest bardziej uzależniona od kapitału zagranicznego. Aby poprawić sytuację, konieczne jest stworzenie systemu zachęt podatkowych do oszczędzania, rozwój filarów kapitałowych systemu emerytalnego oraz promowanie długoterminowych inwestycji. Już teraz należy podjąć działania, aby zwiększyć stopę oszczędności i udział krajowego kapitału w finansowaniu inwestycji.
Finanse Publiczne Pod Presją
Analitycy WEI ostrzegają również, że finanse publiczne zbliżają się do granic bezpiecznej elastyczności. Relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB wzrosła z około 36% PKB w 2000 roku do około 55% PKB w 2024 roku. Koszty obsługi długu w 2024 roku były dwukrotnie wyższe od wydatków budżetu państwa na szkolnictwo wyższe i naukę. Już teraz wysoki poziom zadłużenia publicznego ogranicza możliwości inwestycji w kluczowe obszary gospodarki.
Aby przywrócić równowagę finansów publicznych, konieczne jest ograniczenie deficytu strukturalnego, uporządkowanie wydatków poza budżetem oraz przesunięcie części środków z transferów konsumpcyjnych na inwestycje rozwojowe, zwłaszcza w kapitał ludzki, infrastrukturę cyfrową i energetyczną oraz B+R. Już teraz potrzebne są reformy, które pozwolą na bardziej efektywne wykorzystanie środków publicznych.
Rekomendacje Warsaw Enterprise Institute
WEI rekomenduje priorytetowe podniesienie stopy inwestycji przedsiębiorstw oraz przesunięcie struktury nakładów z inwestycji krótkookresowych na projekty zwiększające produktywność, takie jak automatyzacja, transformacja energetyczna i cyfryzacja. Instytut podkreśla, że wymaga to stabilnego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego oraz ograniczenia nadprodukcji prawa. Już teraz należy stworzyć warunki sprzyjające inwestycjom.
Ponadto, WEI apeluje o wzmocnienie długoterminowych oszczędności poprzez system zachęt podatkowych (w tym przegląd podatku od zysków kapitałowych dla inwestycji długookresowych) oraz rozwój filarów kapitałowych systemu emerytalnego. Celem ma być podniesienie stopy oszczędności i udziału krajowego kapitału w finansowaniu inwestycji. Już teraz należy promować oszczędzanie i inwestowanie w długoterminowe projekty.
Podsumowując, raport Warsaw Enterprise Institute wskazuje na poważne wyzwania stojące przed polską gospodarką. Już teraz konieczne są fundamentalne zmiany w polityce gospodarczej, aby utrzymać dynamikę wzrostu i poprawić konkurencyjność Polski. Ignorowanie tych problemów może prowadzić do spowolnienia wzrostu gospodarczego i pogorszenia sytuacji społeczno-ekonomicznej.
