Nowy europejski mechanizm regulacyjny jest faktem, a jego nazwa to Europejski System Handlu Emisjami 2, w skrócie ETS 2. Stanowi on kluczowy element szerszej strategii Unii Europejskiej, znanej jako pakiet “Fit for 55”. Wprowadzenie tego systemu oznacza fundamentalne zmiany dla dwóch kluczowych sektorów gospodarki: budownictwa oraz transportu drogowego. Celem niniejszej analizy jest przedstawienie, w oparciu o dostępne dane, czym dokładnie jest ETS 2, jakie niesie ze sobą konsekwencje finansowe dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz jakie mechanizmy osłonowe zostały przewidziane w celu złagodzenia jego skutków.
Zrozumienie zasad działania ETS 2 jest kluczowe dla oceny jego wpływu na budżety. System ten nie nakłada bezpośredniego podatku na obywateli. Zamiast tego, zobowiązuje on dostawców paliw – zarówno tych wykorzystywanych w transporcie, jak i do ogrzewania budynków – do zakupu uprawnień do emisji dwutlenku węgla. W konsekwencji, koszty te zostaną przeniesione na cenę końcową produktów. Oznacza to, że finalnie obciążenie finansowe jest odczuwalne przez konsumentów przy dystrybutorze paliwa oraz w rachunkach za ogrzewanie.
Analiza tego mechanizmu wymaga spojrzenia na liczby i cele. Unia Europejska zakłada, że dzięki ETS 2 uda się zredukować emisje gazów cieplarnianych w objętych nim sektorach o 43% do 2030 roku, w porównaniu z poziomem z 2005 roku. Jest to ambitny cel, którego realizacja wiąże się z nieuniknionym wzrostem kosztów. Dlatego też, przygotowanie się na nadchodzące zmiany jest racjonalnym działaniem z perspektywy zarządzania finansami.
Czym dokładnie jest system ETS 2?
System ETS 2 to rozszerzenie istniejącego od 2005 roku Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (EU ETS). Pierwotny system obejmował głównie przemysł ciężki i energetykę. Nowa wersja, ETS 2, jest zaprojektowana specjalnie dla sektorów, które dotychczas pozostawały poza tym mechanizmem, czyli dla budownictwa i transportu drogowego. Jego działanie opiera się na zasadzie “cap and trade”, czyli “ogranicz i handluj”.
W praktyce oznacza to, że Unia Europejska ustala roczny limit (cap) na łączną ilość emisji CO2 dla tych sektorów. Następnie, limit ten jest dzielony na uprawnienia do emisji, które firmy paliwowe muszą nabywać. Ponieważ liczba dostępnych uprawnień jest ograniczona i będzie z roku na rok maleć, ich cena będzie podlegać mechanizmom rynkowym. Im większy popyt i mniejsza podaż, tym wyższa cena uprawnienia, a co za tym idzie – wyższa cena paliwa i energii cieplnej. To fundamentalna zasada ekonomiczna, która napędza cały system.
Kluczowe jest zrozumienie, że system ten ma na celu stworzenie silnego bodźca finansowego do transformacji. Zwiększając koszty korzystania z paliw kopalnych, ETS 2 ma motywować konsumentów i firmy do inwestowania w rozwiązania niskoemisyjne. Należą do nich termomodernizacja budynków, wymiana źródeł ciepła na pompy ciepła czy fotowoltaikę, a także przesiadka na transport publiczny lub pojazdy elektryczne.
Szerszy kontekst: Pakiet “Fit for 55”
System ETS 2 nie funkcjonuje w próżni regulacyjnej. Jest on integralną częścią znacznie szerszego zbioru propozycji legislacyjnych, znanego jako pakiet “Fit for 55”. Nazwa pakietu odnosi się do nadrzędnego celu klimatycznego Unii Europejskiej. Tym celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomem z 1990 roku. Jest to krok milowy na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.
Pakiet “Fit for 55” obejmuje szereg powiązanych ze sobą inicjatyw. Dotyczą one między innymi zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym, poprawy efektywności energetycznej, wprowadzenia norm emisji CO2 dla nowych samochodów czy reformy opodatkowania energii. ETS 2 wypełnia w tym pakiecie kluczową lukę, wprowadzając rynkowy mechanizm cenowy dla emisji z transportu i budynków, które odpowiadają za znaczną część całkowitych emisji w UE.
Wdrożenie tak kompleksowego pakietu jest ogromnym wyzwaniem logistycznym i finansowym. Wymaga ono koordynacji na poziomie unijnym oraz krajowym, a także zaangażowania sektora prywatnego i obywateli. Z perspektywy analitycznej, jest to bezprecedensowa próba systemowej transformacji gospodarczej w oparciu o cele klimatyczne.
Analiza kosztów: Co ETS 2 oznacza dla portfela?
Najważniejszym pytaniem z perspektywy finansowej jest skala nadchodzących podwyżek. Dokładne prognozy są obarczone niepewnością, ponieważ cena uprawnień do emisji będzie kształtowana przez rynek. Można jednak dokonać szacunków w oparciu o założenia analityków. Zakładając, że cena jednego uprawnienia (do emisji 1 tony CO2) wyniesie 45 euro, przełoży się to na wymierny wzrost cen.
W przypadku paliw transportowych, taka cena uprawnień może oznaczać wzrost ceny benzyny o około 10-12 eurocentów na litrze, a oleju napędowego o około 12-14 eurocentów na litrze. Dla przeciętnego kierowcy, pokonującego rocznie 15 000 km samochodem spalającym 7 litrów na 100 km, roczny dodatkowy koszt może wynieść od 105 do 147 euro. Jest to znaczące obciążenie, które należy uwzględnić w domowym budżecie.
Podobne wzrosty dotkną ogrzewania budynków. Koszty ogrzewania gazem, olejem opałowym czy węglem wzrosną proporcjonalnie do emisyjności danego paliwa. Gospodarstwa domowe w nieocieplonych budynkach, opalanych węglem, odczują podwyżki najdotkliwiej. Może to prowadzić do pogłębienia zjawiska ubóstwa energetycznego, jeśli nie zostaną wdrożone skuteczne mechanizmy wsparcia.
Mechanizm osłonowy: Fundusz Społeczno-Klimatyczny (SCF)
Świadoma potencjalnych negatywnych skutków społecznych, Unia Europejska przewidziała instrument łagodzący. Jest nim nowo utworzony Fundusz Społeczno-Klimatyczny (Social Climate Fund, SCF). Jego głównym zadaniem jest wsparcie najbardziej narażonych gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw oraz użytkowników transportu w radzeniu sobie ze wzrostem kosztów energii i transportu.
Budżet funduszu jest znaczący i ma osiągnąć wartość do 65 miliardów euro w okresie od 2026 do 2032 roku. Środki te będą pochodzić głównie z dochodów uzyskanych ze sprzedaży uprawnień w systemie ETS 2. Państwa członkowskie będą zobowiązane do przygotowania krajowych Planów Społeczno-Klimatycznych, w których określą, w jaki sposób zamierzają wykorzystać przyznane im fundusze.
Wsparcie z SCF może przyjąć dwie główne formy. Po pierwsze, może to być bezpośrednie wsparcie dochodowe, na przykład w formie tymczasowych dopłat do rachunków dla gospodarstw domowych o najniższych dochodach. Po drugie, fundusze mogą być przeznaczone na inwestycje strukturalne, takie jak dofinansowanie termomodernizacji budynków, wymiany systemów grzewczych czy zakupu pojazdów bezemisyjnych. Takie podejście jest bardziej perspektywiczne, ponieważ trwale obniża zapotrzebowanie na energię.
Harmonogram i potencjalne scenariusze
Zgodnie z pierwotnymi ustaleniami, system ETS 2 miał wejść w życie w 2027 roku. Jednakże, w przepisach zawarto mechanizm zabezpieczający. Jeśli ceny gazu i ropy naftowej będą wyjątkowo wysokie w okresie poprzedzającym start systemu, jego wdrożenie może zostać opóźnione o rok, do 2028 roku. Jest to bufor bezpieczeństwa mający na celu uniknięcie nałożenia się szoku cenowego z ETS 2 na już istniejący kryzys energetyczny.
Niezależnie od ostatecznej daty startu, kierunek zmian jest jasno określony. Zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa powinny wykorzystać nadchodzący czas na przygotowanie się do nowej rzeczywistości. Oczekiwanie na ostatnią chwilę może okazać się kosztowną strategią. Proaktywne działania, takie jak audyt energetyczny budynku czy analiza floty pojazdów, są obecnie wysoce wskazane.
W nadchodzących latach kluczowe będzie monitorowanie cen uprawnień do emisji oraz wdrażanie krajowych programów wsparcia finansowanych z Funduszu Społeczno-Klimatycznego. Od efektywności tych programów w dużej mierze zależeć będzie, czy transformacja energetyczna przebiegnie w sposób sprawiedliwy społecznie. Dla analityka rynkowego jest to okres pełen wyzwań, ale i możliwości.
Podsumowując, system ETS 2 stanowi rewolucyjną zmianę w polityce klimatycznej Unii Europejskiej. Jego wprowadzenie będzie miało bezpośrednie przełożenie na koszty życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Choć Fundusz Społeczno-Klimatyczny ma łagodzić negatywne skutki, kluczowa pozostaje indywidualna i korporacyjna adaptacja do nowych warunków rynkowych. Inwestycje w efektywność energetyczną i technologie niskoemisyjne przestają być opcją, a stają się ekonomiczną koniecznością.
Aby zgłębić mechanizmy finansowania transformacji, przeczytaj więcej na temat unijnych funduszy. Warto również zapoznać się z analizą wpływu regulacji na poszczególne sektory gospodarki. Zobacz również podobny artykuł o efektywności energetycznej.
